الگوهای تاریک همه جا هستند. حقه‌های کوچکی که در صفحات خانگی، در اپلیکیشن‌ها، همراه با پاپ‌آپ‌های مختلف به شما نمایش داده می‌شوند. مواردی که نشان از کامل کردن یک عملیات را می‌دهند. این موارد که الگوهای تاریک یا Dark Patterns خوانده می‌شوند، تاثیر منفی را روی تجربه کاربری برجای می‌گذارند. کاربران وبسایت را سردرگم و خسته می‌کنند. در نهایت باید تصمیم بگیرید که از چنین الگوهایی دوری کنید. فایده‌های کمی که از کلیک‌ها یا تعاملات اشتباه دریافت می‌کنید در حقیقت آنقدرها هم برایتان خوب نخواهد بود.
در اینجا قصد داریم شما را با این الگوها آشنا کنیم و مثال‌های بسیاری را برای شما رونمایی کنیم، بنابراین در انتهای این مطلب شما به مشکلات چنین طراحی پی خواهید برد و آنها را از وبسایتتان دور خواهید کرد.
الگوی تاریک چیست؟
وقتی که شما از وب استفاده می‌کنید، تک تک حروف قرار گرفته شده در هر صفحه را مطالعه نمی‌کنید . شما در بدنه برگه کاوش می‌کنید و براساس فرضیاتتان معمولا بررسی می‌کنید. وقتی که شرکتی بخواهد به شما حقه بزند می‌تواند از این حالت استفاده کند. به این صورت که آنها چیزی را نمایش می‌دهند که واقعیت آن چیز دیگری‌ست.
چنین تکنیک طراحی که کاربران را مجبور به انجام کاری می‌کند که آنها نمی‌خواهند در واقع مشکلات اخلاقی به دنبال دارد. چنین رویکردی باعث می‌شود که سیستم آنالیز شما داده‌ها و ارقام مصنوعی را بدست بیاورد. بنابراین گزارش‌ها از آمار تعامل کاربران و… واقعی نخواهند بود.
در یک مقاله که Hoa Loranger در آن به موضوع الگوهای تاریک پرداخته می‌گوید: «هرگونه فایده‌ی کوتاه مدتی که یک شرکت از طریق الگوهای تاریک دریافت کرده است، در بلند مدت از دست خواهد داد.»
انواع الگوهای تاریک
الگوهای تاریک به طور عامیانه در پنج دسته بندی از تکنیک های فریبنده ی طراحی قرار می گیرد :
۱. گمراهی عمدی
در چنین حالتی طراحی به صورت هدفمندانه سعی دارد تا تمرکز کاربران را روی چیزی به عنوان یک حواس پرتی از چیز دیگری قرار دهد. اغلب اوقات چنین حالتی در قالب رها کردن اطلاعات ناخواسته به یک وبسایت نمایش داده می‌شود. اما مرسوم‌ترین حالت چنین گمراهی تکنیک محبوب دکمه «خیر» است که در نهایت منجر به تایید می‌شود. در حقیقت طراحی در این حالت سعی می‌کند تا نشان دهد که تنها یک گزینه درست برای شما وجود دارد. این موضوع را حتی می‌توان در اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها نیز دید
برای مثال در آنها دکمه «خرید سکه بیشتر» به صورت بزرگ در صفحه ظاهر می‌شود و در گوشه‌ای از صفحه نمایش با فونت بسیار ریزی دکمه «نه نمی‌خوام» هم قرار گرفته شده است. کلیک و انتخاب این دکمه معمولا کار سختی است!
تصویر بالایی که ارائه شده است حقیقتا یک حقه است به دو دلیل: ابتدا اینکه چنین پاپ‌آپی بعد از کلیک روی لینکی تحت عنوان «دانلود رایگان» نمایش داده شده و دومین مورد این است که گزینه «Premium License» با تاکید بیشتری طراحی شده و در گزینه اول قرار گرفته است.
۲. تبلیغات مخفی
وقتی که یک تبلیغ به عنوان محتوا یا المانی از ناوبری ظاهر می‌شود، چنین موضوعی نیز حقه است.
۳. تداوم اجباری
بسیاری از وبسایت‌ها سعی دارند تا از شما بابت چیزی (که می‌شود به صورت رایگان در همانجا بدست آورد) پول بگیرند.
۴. رشد از طریق اسپم
معمولا وبسایت‌ها سعی می‌کنند تا شما را به متصل کردن آدرس ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی‌تان به وبسایت ترغیب کنند. با این کار می‌توانید با دوستانی که می‌شناسید به صورت آنلاین بازی کنید. بعد از انجام چنین کاری شما با مقوله اسپمینگ و اطلاعاتی که یقینا الگوی تاریک هستند روبرو می‌شوید. به نظر می‌رسد که چنین موضوعی به پیشرفت شرکت منتهی می‌شود اما در واقعیت اینگونه نیست.
۵. هزینه‌های مخفی شده
آیتم‌ها و هزینه‌های اضافی که در قسمت پرداخت ظاهر می‌شوند نیز الگوهای تاریک هستند، البته چنین مواردی بسیار مرسوم نیست اما با این حال هنوز هم اتفاق می‌افتند. برخی دیگر از وبسایت‌ها حتی با وجود اینکه کوپن‌های تخفیف ارائه می‌دهند اما آن را به صورتی از چشم کاربران مخفی می‌کنند. به وبسایت GoDaddy در زیر نگاه کنید، گزینه Privacy Protection بدون اینکه کاربر قصد استفاده از آن را داشته باشد در حال اضافه شدن به خریدهای‌ش است.
اصول در طراحی UI – از الگوهای تاریک دوری کنید
UI قلب طراحی و کارکرد وبسایت است. الگوهای تاریک حقه های UI در وبسایت ها و اپلیکیشن های است که باعث می شود کاربر به صورت کاملا تصادفی مجبور شود مثلا برای خریدن یک جنس، ثبت نام بکند. هدف اصلی الگوهای تاریک پنهان کردن قصد و نیت وبسایتی یا شرکتی است که کاربر در آن قرار گرفته. شرکت های مختلف با استفاده کردن از مزایای ویژگی dual readership path از الگوهای تاریک استفاده می کنند. «حقیقت این ویژگی آن است که کاربران به صورت کامل محتوای صفحه شما را نمی خوانند».
در این حقه یک شرکت کلاه بردار سعی می کند که با توپر کردن یا بزرگ نشان دادن بعضی از کلمات معین، واقعیت را از چشم کاربران دور کند و پیدا کردن آن را برای کاربران مشکل سازد. «برای مثال اطلاعات کاربردی مربوط به موضوع را در پایین ترین قسمت صفحه قرار می دهند.» این راهی مناسب برای گول زدن کاربرانی است که یک صفحه وب را به درستی نمی خوانند و شرکت ها را با آن جملات زیبا و معین می شناسند در صورتی که هدف شرکت چیز دیگری است. الگوهای تاریک بسیار برای کاربران خطرناکند زیرا کاربران را در یک پروسه ای قرار می دهند، که واقعا دلبخواه کاربر نبوده است، مانند خریدن یک محصول یا مشترک شدن در یک فرم رزرو.
ممکن است بعضی از وبسایت ها خبر نداشته باشند که دارند با استفاده از حقه هایی محصولاتشان را می فروشند. برای مثال دیدن آگهی های تبلیغاتی زوری، که کاربر همیشه مجبور است ابتدا آنها را ببندد تا محتوای وبسایت را ببیند خود یکی از حقه هایست که اکثر وبسایت ها از آن استفاده می کنند. به هرحال این الگوهای تاریک کمتر و کمتر توسط کاربر قبول می شود.
تایید قلابی یا Confirm Shaming
از موضوعاتی که جدیدا در وبسایت هایی که از الگوهای تاریک پیروی می کنند، مرسوم شده است استفاده از تایید قلابی است. این اتفاق زمانی رخ می دهد که وقتی کاربری وارد وبسایت می شود، قبل از دیدن محتوای اصلی که دنبالش بوده با یک فرم ورودی ایمیل مواجه می شود که در کنار آن از جملات وسوسه انگیزی استفاده شده است. برای مثال شما وارد وبسایتی می شوید، وقتی که وبسایت لود می شود با یک پیشنهاد اسرار آمیز به استقبال شما می آید برای مثال:
«اگر همین الان شارژ ایرانسل ۱۰ هزار تومنی می خوای ایمیلت رو وارد کن»
در اغلب مواقع دکمه های تایید این فرم را به صورت زیبایی طراحی می کنند و دکمه ای برای لغو این حالت یا وجود ندارد و یا اگر داشته باشد دسترسی به آن سخت است. در بعضی از حالت ها دکمه ای که به منظور لغو استفاده می شود حاوی یکسری متونی است که باز هم کاربر را به پشیمانی می کشاند برای مثال:
«خب اگه از شارژ رایگان خوشت نمی آد این دکمه رو بزن»
Roach Motels
Roach Motels تاکتیک دیگری در دنیای الگوهای تاریک است. اسم آن به مفهوم طعمه سوسک ها است که توسط کلاهبرداران اینترنتی برای کاربران گذاشته می شود. Roach Motels یکی از راههای است که کاربر را برای ثبت نام کردن و یا مشترک شدن ترغیب می کند. فقط کافیست در گیر فرم ها شوید، بیرون آمدن و لغو اشتراک به شدت سخت است. Roach motels ها خیلی آسان و فریبنده کاربر را به پر کردن فرم ها تشویق می کند اما باید گفت که تقریبا برای شما غیر ممکن خواهد بود که اگر بخواهید نامتان را از لیست آنها پاک نمایید.
طعمه را کلیک کن
طعمه را کلیک کن یکی از تاکتیک های قدیمی است که برای فریب کاربران ساخته شد. با وجود آنکه این تاکتیک بسیار قدیمی است اما الان هم از این تاکتیک برای فریب کابران استفاده می کنند. طعمه را کلیک کن اشاره دارد به زمانی که متنی را می خوانید و با لینک های مختلفی مواجه می شود لینک هایی که از نظر محتوا و یا طراحی شما را به کلیک کردن مشتاق می کند. با کلیک کردن روی هرکدام از لینک ها وارد صفحه ای می شوید که کمترین ارتباطی هم به موضوع اصلی ندارد.
برای مثال شما توجه داشته باشید که می خواهید مقاله ای را راجب به سئو مطالعه کنید در متن این مقاله با جملاتی برمی خورید مانند ۱۰ کاری که باعث می شود لینک اول گوگل باشید «که البته به صورت لینک برای شما ظاهر می شوند». با کلیک روی لینک شما وارد صفحه ای می شوید که کمترین ربطی به حتی سئو هم ندارد.
محتوای فریبنده
خیلی ها در نوشتن مطالب فریبنده تخصص پیدا کرده اند. محتوای فریبنده کاربر را سردرگم می کند و در نهایت وی را برای انجام عملی مشخص راهنمایی می کند. مشهود ترین جا برای قرار دادن محتوای فریبنده زمانی است که شما می خواهید از یک ایمیل مارکتینگ یا خبرنامه لغو اشتراک کنید. خیلی از وبسایت ها این محتواها را در قسمت لغو اشتراک قرار می دهند البته کاربر را آنقدر در بین صفحات و پیشنهاد های مختلف سردرگم می کنند، تا اینکه بعضی اوقات کاربر به کل پیشمان می شود.
به هر قیمتی که شده از الگوهای تاریک دوری کنید
الگوهای تاریک سعی در فریب مردم دارند، یک پروسه ای است که اجتناب کردن کاربر، از آن سخت است. الگو های تاریک کاربر را به مسیر های خطرناکی می کشانند و گاهی اوقات نیز آنها را در سردرگمی رها می کنند. به عنوان یک طراح وب به شما پیشنهاد می کنم که تا حد ممکن از الگوهای تاریک فاصله بگیرید.
اگر شما به تاکتیک های مارکتینگ باور دارید، در نهایت این زیر سوال بردن اخلاق است، باید مسیری جدید در پیش بگیرید. بازدید کننده ها، موتورهای جستجو و اکثریت شبکه های اجتماعی عمل الگوهای تاریک را مجازات و با آنها برخورد می کنند. اگر به اعتبار و شهرت برند خودتان اعتماد دارید از انجام این الگو ها خودداری کنید.
چرا الگوهای تاریک رابط کاربری برای تجارت بد هستند
هدف الگوهای تاریک رابط کاربری این است که از روانشناسی انسان‌ها به صورت منفی بهره گیری شود. بنابراین این کار باعث می‌شود که شرکت از جیب مشتریان به صورت غیر اخلاقی سود کند.
مثال‌هایی از این حالت را می‌توانید در تبلیغات موبایل‌ها مشاهده کنید که کاربر را ترغیب می‌کند تا عمل «Swip» را انجام دهد و بعد از آن برگه دومی باز شود، یا حالتی که در آن قسمتی از وبسایت مخفی شده و به کاربر گفته شده که با کلیک روی این قسمت، قسمت مخفی شده نمایش داده می‌شود و موارد مختلف دیگر.
فواید کوتاه مدت
این فکر که از کنش‌های کاربری به صورت غیر اخلاقی برای سوددهی شرکت استفاده کنید، فکری ناقص و نادرست است. این فواید در کوتاه مدت اتفاق می‌افتند و در بازه طولانی زمانی باعث می‌شوند که شرکت نرخ تبدیلات کمتری داشته باشد، به این دلیل که مشتریان آگاه می‌شوند و می‌توانند خطراتی که با آنها همراه می‌شوند را متوجه شوند.
برخی از شرکت‌ها به دنبال یک راه میانبر برای دسترسی به منافع بیشتر در بازه زمانی کمتری هستند، اما آنها نمی‌دانند که در بلند مدت این کار سبب می‌شود تا اعتماد و اعتبار برندشان کاهش پیدا کند.
بعد از اینکه کاربران متوجه شدند که قدم‌هایی برداشته‌اند که واقعا نیاز ندارند، احساس سرخوردگی و عصبانیت می‌کنند. کاربران نمی‌خواهند که با از دست دادن حریم شخصی‌شان از طریق این الگوهای تاریک فرایند کاوش در وبسایت را ادامه دهند. این الگوها مخالف و در ضدیت با تجربه کاربری هستند و احتیاجات کاربری را برآورده نمی‌کنند.
پایداری و رشد در بلند مدت
طراحان امروزه براساس داده‌ها تصمیم گیری می‌کنند، بنابراین پروسه طراحی امروزه کمتر موضوعی شده است. با این حال در برخی از سناریوها بهتر است که اصول و قواعد طراحی را برای بلند مدت دنبال کنیم. با این کار می‌توانیم از موفقیت‌مان مطمئن شویم. سعی کنید اساس و پایه شرکت‌تان را بر پایه درستی و راست‌گویی بنا کنید، به این دلیل که حقایق به زودی برای مشتریان آشکار خواهد شد.
و در پایان :
در حالیکه الگوهای تاریک همه جا هستند، اما به شما پیشنهاد می‌کنیم که از آنها استفاده نکنید. جدای از این سعی کنید که آنها را شناسایی نمایید. هیچ فایده بلند مدتی برای الگوهای تاریک وجود ندارد.
برای اینکه اعتماد و صداقت را با کاربرانتان ایجاد کنید سعی کنید در طراحیتان خبری از حقه و تکنیک‌های مختلف برای ضرر رساندن به مشتری نباشد.
